Okula Hazır Bulunuşluk Nedir?

İlkokula hazır bulunuşluğun ne olduğu incelenecek olursa bu kavram üç ana başlık şeklinde incelenebilir. Çünkü bu kavram sanılanın aksine sadece çocuğun hazır bulunması değildir. Aile ve okulu da kapsar. Bu ana başlıklar;

·         Çocuğun okula hazır olması

·         Okulun çocuklar için hazır ve uygun olması (bilinçli ve yetkin öğretmenler, gelişimsel açıdan uygun ortam vb)

·         Ailenin okula hazır olması

Çocuğun okula hazır bulunuşluğu,  ilkokula başlayacak olan çocuğun bilişsel, duygusal ve sosyal açıdan ne kadar hazır olduğunu belirten bir kavramdır. Çocuğun okula hazır olması bir eğitim kademesinden diğerine geçerken (anasınıfından ilkokula, ilkokuldan ortaokula, ortaokuldan liseye) bilmesi gereken bilgileri ve yapabilmesi gereken davranışlar bütününü kapsar. Bir sonraki kademedeki öğretmenler derslerini çocukların hali hazırda sahip olduklarını varsaydıkları bu bilgi ve becerilerin üzerine yeni bilgi ve beceriler inşa edecek şekilde tasarladıkları için hazır olmadan okula başlayan çocuklar uyum sorunları yaşayabilir ve okula karşı negatif bir tutum benimseyebilirler. 

Çocuğun ilkokula başlarken sahip olması beklenen bilgi ve becerilerin bazıları gelişimsel olup çocukların yaşı ve olgunlaşmasıyla alakalı iken bazıları ailede ve anaokulunda kazandığı bilgi ve becerilerdir.

Peki, anaokulundan (veya hiç anaokuluna gitmeden) ilkokula geçecek bir çocuktan neleri bilmesi ve neler yapması beklenir?

• İhtiyaçlarını ifade edebilmelidir. Acıktığını, susadığını ya da tuvalete gitmesi gerektiğini dile getirebilmelidir. Öz bakımını kendi yapabilmelidir.
• Küçük ve büyük kas gelişimi belli bir seviyeye gelmiş olmalıdır. Örneğin makas ve kalem tutabilmeli, orta boydaki düğmelerini ilikleyebilmelidir.
• Ses farkındalığı olmalıdır. Örneğin “e” sesini “a” sesinden ayırt edebilmeli “e” sesi ile başlayan kelimeleri diğerlerinden ayırt edebilmelidir.
•  Sayıları bilmelidir.
• Arka arkaya verilen iki yönergeyi takip edebilmelidir. Ondan ne istendiğini anlayıp onu yapmaya çalışmalıdır.
•   Başka çocuklarla birlikte iş birliği içerisinde çalışabilmelidir.
• Yaptığı bir şey bitmeden hemen başka bir şeye geçmemeli. Yaptığı işi bitirene kadar ya da çok uzunsa belli bir süre (en azından 10-15 dk) o işe odaklanabilmelidir.
• Ders süreleri 40 dakika olduğundan, 40 dakika boyunca sırasında oturarak derse dahil olması beklenir.

Okulun çocuklar için hazır olması, okulun çocuğa sağladığı kaynaklar, çocuğa keşfetme ve öğrenme ortamı sağlayabilmesi ve öğretmenlerin yetkin oluşunu belirten bir kavramdır. Bir okulun çocuğunuz için hazır olup olmadığını öğrenmek için dikkat edebileceğini bazı özellikler bulunmaktadır;

• Okuldaki eğitim kadrosu araştırılmalı ve öğretmenlerin alandaki yenilikler takip edip etmediklerine dikkat edilmelidir. Eğitim çocuk merkezli olmalıdır.
• Okuldaki rehber öğretmen başına kaç çocuk düştüğü öğrenilmelidir. Eğer çocuk sayısı çok fazla ile rehber öğretmenler çocukların sadece bir kısmıyla ilgilenebilmektedir.
•  Okulun fiziksel donanımı yerinde olmalıdır;

o   Sınıfların büyüklüğü sınıf mevcuduyla orantılı olmalı. 

o   Sınıflar ışık almalı ve karanlık olmamalı. Çocukları cezbedecek şekilde tasarlanmış olmalı (ama aşırı rengârenk sınıflarda çocuklar için dikkat dağıtıcı olabilir)

o   Tuvaletler hijyenik ve okul temiz olmalı.

o   Çocukların teneffüslerde zaman geçirebilecekleri büyükçe bir bahçesi olmalı.

o   Çocukların deneyimleyerek öğrenebilecekleri laboratuvarları olmalı ve bu laboratuvarlar kullanılmalı da.

o    Okulun kantini ve/veya yemekhanesi temiz, hijyenik ve sağlığa uygun olmalıdır.

Okul seçmeden önce mutlaka o okulu geziniz. Bu gezi sırasında çocuğunuz da sizinle olursa okulu benimsemesi ve alışması daha kolay olacaktır. Ayrıca çocuğunuz da size kendi bakış açısından gördüklerini söyleyebilir ve belki de sizin gözden kaçırdığınız bir detayı fark etmenizde size yardımcı olabilir.

Ailenin okula hazır olması, okula hazır bulunuşluğun üçüncü ayağını oluşturmaktadır. Buradaki aile çocukla aynı evde yaşayan ve onun bakımını üstlenen kişiler kastedilmektedir. Bu aile çekirdek aile olabileceği gibi, geniş aile de olabilir ya da akrabalık bağı bulunmayan kişileri de kapsayabilir. Aile çocuğun okul olgunluğuna erişmesindeki en önemli faktörlerden bir tanesidir. Çünkü çocuk doğduğu andan itibaren ailenin sunduğu deneyimler ile şekillenerek büyür ve gelişir. Bu yüzden ailenin okul konusundaki fikirleri, inanışları ve davranışları çocuğun okul algısı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. 

Peki, bir ailenin okula hazır olduğunun göstergeleri nelerdir?

• Aile çocuğunun eğitimi için ne istediğini bilmeli ve bu isteğiyle aynı doğrultuda okullar seçmelidir.

o   Örneğin, çocuğunun Fransızca öğrenmesini isteyen bir aile bunu araştırmalı ve çocuğunu bu imkanı sunan bir okula göndermelidir. Aynı şekilde çocuğunun Fransızca öğrenmesini istemeyen bir aile okul konusundaki araştırmasını iyi yapmalı ve zorunlu Fransızca dersi olan bir okula çocuğunu göndermemelidir.

• Aile okulların başlamasıyla çocuğun ve aile bireylerinin hayatında olacak değişikliklerin farkında olmalı ve bunları hayatlarına adapte edebilmelidir.

o   Çocuğun okula geliş ve gidiş saatleri, ödevlerine ayırması gereken zaman vb. etkenlerden dolayı ailenin günlük rutininde çeşitli değişiklikler olacaktır.

o   Aile bu yaşanacak değişikliklerin farkında olup günlük rutinlerini buna göre adapte eder.

o   Örneğin çocuğun eve geliş saatinde hem anne hem de baba işte olabilir. O zaman çocuğu karşılaması için büyükanne, büyükbaba veya bir komşu ile konuşarak bunu önceden organize eder. Ya da ailesine uygun başka bir alternatif bulabilir.

o   Her ailenin ihtiyaçları farklı olacağından her çözüm her aileye uymayabilir.

• Aile okul ve öğretmen ile iletişim içinde olmalıdır. Çocuk ile alakalı sadece bir sorunu olduğu zaman değil, her daim öğretmenin kapısını çalabileceğini bilmelidir.
• Aile çocuğun derslerinde zorlandığında ona yardımcı olacak zamanı ve ortamı sağlayabilmelidir. 

Bu yazının hazırlanmasında School readiness: A conceptual framework. NY: UNICEF ve  MEB'in kaynaklarından yararlanılmıştır.